Koloniën in Noord-Nederland

Maatschappij van Weldadigheid

De Franse bezetting van 1795 tot 1814 liet een verarmde Nederlandse natie achter. De economie was totaal vastgelopen, met als gevolg dat de levensomstandigheden van vele stedelingen mensonwaardig waren geworden. De trek van wanhopige plattelanders naar de steden toe, in de hoop op een beter leven, bemoeilijkte de situatie nog verder. De regering van koning Willem I zocht naar oplossingen om de armoede te keren.

Eén van deze oplossingen, voor wat de economie van Drenthe betreft, werd aangedragen door generaal Johannes van den Bosch (1780-1844). Deze militair wist van aanpakken. Hij initieerde in 1818 de Maatschappij van Weldadigheid, die het landgoed Westerbeeksloot bij Frederiksoord (8 km ten noordoosten van Steenwijk), vervolgens Willemsoord, Wilhelminaoord, Boschoord, Ommerschans en nog wat later Veenhuizen aankocht om er op verveende gebieden landbouwkoloniën en honderden hoeven voor de armen te stichten. De minder geschikte gronden werden op grote schaal bebost. Ook de grote steden zagen het belang in en droegen vele jaren financieel bij aan het project. Daarnaast telde de Maatschappij nog 23.000 private donoren.

De organisatie, met als beschermheer Prins Frederik, richtte de ogen op de duizenden paupers in de grote steden van het land. Hun werd - soms met dwang - een kans geboden zich als boer of landbouwer te bekwamen en daardoor te ontsnappen aan een uitzichtloos bestaan. De mensen kregen woonruimte en werk. Om structuur aan hun leven te geven werd kerkgang, maar ook scholing voor de kinderen, verplicht gesteld. Geneeskundige verzorging werd geregeld en ouderen die niet meer konden werken, kregen in rusthuizen onderdak en verzorging aangeboden. Een zeer vooruitstrevende aanpak! Lang voordat dit in andere provincies en landen was ingevoerd, stond de Maatschappij van Weldadigheid dus al aan de wieg van de leerplicht, gezondheidszorg en de sociale zekerheden.

Het succes van dit maatschappelijke experiment was, ondanks alle goede bedoelingen, aanvankelijk beperkt door gebrek aan grondbemesting en aan affiniteit met het landleven bij de vele stadse kolonisten. Niet alle nieuwkomers waren gemotiveerd, zoals de chronische dronkaards, bedelaars en herrieschoppers. Zij werden overgepIaatst naar speciale koloniën, zoals Veenoord en Ommerschans, waar zij werden gestraft en/of een heropvoeding kregen. Anderen werden gedwongen de landbouwkoloniën te verlaten. De meesten van hen vestigden zich vervolgens in Noordwolde-Zuid, Vledderveen, Nijensleek of Marijenkampen. Ondanks deze tegenslagen werd toch doorgezet, overeenkomstig het motto van generaal Van den Bosch: “Denk, Durf en Doe!” In de periode 1818-1921 zijn naar schatting 80.000 mensen in de koloniën van Drenthe geplaatst.

De autopuzzeltocht “Langs de Koloniën van de Noordelijke Nederlanden” voert je langs een aantal historische plaatsen in het grensgebied van de provincies Overijssel, Drenthe en Friesland, waar de invloed van de Maatschappij nog duidelijk herkenbaar is en je een goede indruk krijgt van een nog steeds bestaande maatschappelijke organisatie, die voor een ernstig 19^e eeuws probleem een vernieuwende oplossing aandroeg.

Sinds juli 2021 staan de Koloniën op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!