Breda

Stad van de Nassaus

In een oorkonde uit het jaar 1125 wordt de naam Breda voor het eerst vermeld. Het betreft een document waarin sprake is van een schenking aan de abdij van Affligem waarbij Arnulf en Engelbrecht van Breda betrokken zijn en optreden als getuigen. In datzelfde jaar wordt ook bericht over de bouw van een kasteel op de rechteroever van het riviertje de Mark. Door de aanwezigheid van deze burcht kan de scheepvaart op de Mark en de Aa beter in de gaten worden gehouden en gelijktijdig biedt de versterking bescherming aan de vele handwerkslieden en handelslui die zich in de groeiende nederzetting Breda vestigen.

Zo’n 200 jaar later - in 1333 - wordt besloten om het snel gegroeide stadje te ommuren en daarin drie toegangspoorten te bouwen. In het stadspark Valkenberg zijn nog steeds de restanten van de funderingen te zien. In latere tijden - en door het feit dat de stad diverse kruispunten van hoofdwegen beheerst – vervangen de autoriteiten de muren door moderne vestingwerken. Deze werken moeten niet alleen meer bescherming bieden aan de 2700 inwoners, maar ook aan een garnizoen. Tijdens de 80-jarige oorlog heeft de stad twee maal een bezetting door Spaanse troepen moeten ondergaan. Wie kent niet het verhaal van de list met het Bredase turfschip?

Het belang van Breda voor de Nederlandse defensie is door de eeuwen heen aanzienlijk geweest. Op een gegeven moment telt de stad zelfs zes kazernes binnen haar muren. De Koninklijke Militaire Academie, waar officieren hun opleiding ontvangen, vindt nog steeds een onderdak in het Kasteel van Breda. In mei 1940 krijgen 50.000 burgers, in verband met de snel oprukkende Duitse Wehrmacht, advies van de bevelhebber van de Franse troepenmacht om de stadsbevolking tijdelijk te evacueren. Eind oktober 1944 wordt Breda tenslotte door de 1e Poolse pantserdivisie van generaal Stanisław W. Maczek bevrijd. Anno 2017 telt de Gemeente Breda al 183.000 inwoners, een teken dat het in de Baronie goed wonen is.

“Je Maintiendrai”

Tussen het geslacht van Oranje Nassau en de stad Breda bestaat al sinds 1403 een hechte band. In dat jaar huwt Graaf Engelbrecht I van Nassau-Dietz en Vianden met de 11-jarige Johanna van Polanen (kasteel lag tussen Monster en Loosduinen) en Vrouwe van Breda. De bruidegom is een afstammeling van Graaf Walram I van Nassau (†1198), telg uit een adellijk Duits geslacht in Hessen en Rijnland-Palts. De bruid is erfgename van Jan III van Polanen. Zij erft van haar ouders vele heerlijkheden en ridderhofsteden in Holland, Brabant, Henegouwen, Utrecht, Zeeland en de Krimpenerwaard en moet dus in die tijd een begerenswaardige bruid geweest zijn. Met Johanna stierf het geslacht Van Polanen uit. Maar zij was het die de Nassaus naar Nederland bracht.

Het familiebezit van de Bredase Nassaus groeit gestaag en hun aanzien neemt in de Middeleeuwen dienovereenkomstig toe. Hendrik III van Nassau bekleedt belangrijke burgerlijke en militaire functies in dienst van de Bourgondische en Habsburgse hertogen. Graaf Hendrik wordt zelfs bij de opvoeding van de jonge keizer Karel V van Habsburg betrokken. De Nassaus wonen 150 jaar lang in het Kasteel van Breda. En de stad vaart wel bij deze kapitaalkrachtige stadsgenoten en bij de goedlopende lakenhandel! Stadsmuren worden gemoderniseerd en geld in representatieve gebouwen voor de hofhouding, een lustslot en een stadspark gestoken. Dankzij deze bouwlust oefent de Brabantse stad grote aantrekkingskracht uit op kunstenaars, schilders, edelsmeden en bouwmeesters van naam. Het Kasteel, de Grote Kerk en de monumenten in de stad getuigen zelfs na zes eeuwen nog van het vorstelijke verleden.

De zoon van Graaf Hendrik III van Nassau-Breda huwt met Claudia van Châlon. Het echtpaar krijgt een zoon met de naam René (1519-1544). Claudia’s broer Filibert van Châlon in zuidelijk Frankrijk erft een groot aantal bezittingen, waaronder het onafhankelijke vorstendom Orange. De kinderloze man sterft al in 1530, waarna René tot erfgenaam van zijn oom wordt benoemd en als eerste met de titel Prins van Oranje en het motto “Je maintiendrai Châlon” (Ik zal Châlon handhaven) door het leven gaat. Maar helaas: René sneuvelt in 1544 bij het beleg van de stad St. Dizier. In zijn testament wordt neef Willem van Nassau-Dillenburg tot erfgenaam en opvolger van zijn bezittingen en titels aangewezen. De 11-jarige jongeman is bij ons beter bekend als Willem van Oranje (1533-1584), in opleiding aan het keizerlijke hof van Karel V. Na zijn huwelijk woont hij jarenlang in het kasteel van Breda.

Een aantal leden van de adellijke huizen van Polanen, Nassau, hun partners en kinderen vinden een rustplaats in de Grote of Onze Lieve Vrouwekerk van Breda. Na de moord op Willem van Oranje in 1584 wordt de prins bijgezet in een speciaal gebouwde crypte in de Nieuwe Kerk van Delft. Breda, de bakermat van de Oranje Nassau familie, is in die tijd bezet door Spaanse troepen en dus niet toegankelijk. Dit is de oorzaak waarom de meeste nazaten sindsdien in de Nieuwe Kerk van Delft zijn bijgezet. Opvallend is, dat de aanwezigheid van deze bijzondere familie, die al eeuwenlang zo’n groot stempel op de geschiedenis van Nederland mocht drukken, door de vele behouden gebleven monumenten in Breda als het ware voelbaar blijft. Teruggekeerd van deze wandelpuzzeltocht door Breda zal je onze indruk zeer waarschijnlijk kunnen beamen!