Haarlem

Hofjesstad aan het Spaarne

Welkom in Spaarnestad Haarlem! In haar gezellige binnenstad hebben we een afwisselende puzzeltocht voor je uitgezet die je kennis laat maken met diverse historische gebouwen, pittoreske hofjes en interessante musea. Om je alvast in de juiste sfeer te brengen, vertellen we je eerst in ‘t kort iets over de rijke geschiedenis van deze fraaie provinciehoofdstad van Noord-Holland.

Het ontstaan van Haarlem

Het is niet ondenkbaar dat de Romeinen omstreeks het begin van onze jaartelling al heel gecharmeerd zijn van het bosrijke gebied en het riviertje achter de duinen. Ze besluiten om op de strandwal, die achter de duinenrijen ligt, een vooruitgeschoven post ten noorden van de “limes” (= de Rijngrens) te stichten. Het Spaarne, zoals het riviertje nu heet, kan dan uitstekend dienen als grens tussen hen en de noordelijker wonende Westfriezen, met wie de omgang niet altijd even vriendelijk is. Gaandeweg vormt zich bij de militaire versterking ook een nederzetting van boeren en handwerkslieden, die zich daar met hun gezinnen, dankzij de Pax Romana veilig voelen: het begin van Haarlem. Echter, na eeuwen van voorspoed en vrede komt in 476 een einde aan het moreel en militair verzwakte Romeinse Rijk in Noordwest-Europa. Het kan niet langer weerstand bieden aan de druk van binnenstormende volkeren uit het Oosten, zoals de Gothen, de Saksen en de Franken. Een nieuw tijdperk is aangebroken.

Het feodalisme

De Frankische koning Clovis (465-511) sticht een Merovingische dynastie (481-751), daarna gevolgd door het Karolingische Rijk (751-987). Door de vele veroveringen van keizer Karel de Grote (747-814) beheersen de Karolingers tenslotte een gebied dat in het zuiden grenst aan Spanje, Midden-Italië en Kroatië. In het noorden reikt het tot aan de Deense grens. Ook de landen die we nu Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk, Nederland en België noemen, behoren tot dit rijk.

Door de grote afstanden kunnen de keizers onmogelijk zo’n uitgestrekt rijk centraal besturen en benoemen daarom vertrouwde mannen - hertogen, graven en markgraven - die als taak krijgen de vorst in het hun toegewezen gewest persoonlijk te vertegenwoordigen. Veelal worden afstammelingen van lokale machthebbers aangewezen, waardoor de loyaliteit aan de vorst verzekerd is: het begin van het feodalisme en van de adellijke hiërarchie! En dat gebeurt vanaf 870 ook in Nederland, dat toen Frisia heette.

Het Fries/Hollandse Huis

Dirk I (ca. 875-936) is de 2^e zoon van de Friese graaf (comes fresonum) Gerulf. Dirk erft van zijn vader Kennemerland en Rijnland. Koning Karel de Eenvoudige vraagt Dirks steun in de strijd tegen enkele vazallen. Zijn beloning is een groter stuk land, waarbij ook de kapel van Egmond is inbegrepen. Hij sticht er een houten nonnenklooster, dat zich later ontwikkelt tot een abdij. Dirk en vele van zijn opvolgers - allemaal vechtersbazen - worden na hun vaak korte leven in de Egmondse en (later) de Rijnsburgse abdij bijgezet. Een unieke collectie van portretten van de graven en gravinnen van Holland, daterend van 1600, bevindt zich in de Gravenzaal van het stadhuis van Haarlem.

Inmiddels is Haarlem van nederzetting uitgegroeid tot een plaats van aanzien, waar ook vele graven van Holland hun zetel vestigen en op de Grote Markt hun toernooien houden. Willem II, graaf van Holland, schenkt haar in 1245 stadsrechten. In de Gouden Eeuw vinden de welgestelden en machtigen in de stad een aangename woon- en verblijfplaats.

Stichting van een eigen staat

Koning Philips II van Spanje is formeel de laatste graaf van Holland geweest. Hij wordt in juli 1581 in het Plakkaat van Verlatinghe afgezet door de Staten van Holland. Zijn huurtroepen waren in 1572/1573 na zeven maanden beleg van de opstandige stad Haarlem tot massale moordpartijen onder de uitgehongerde bevolking overgegaan. De man had zijn geloofwaardigheid als goede en zorgzame vorst volledig verloren. De Verenigde Nederlanden worden een republiek.

Stad van pioniersgeest en monumenten

Haarlem kan bogen op inwoners en activiteiten, die van veel pioniersgeest getuigen, zoals:

• Laurens Janszoon Coster (circa 1370-1440) zou de uitvinder zijn van de boekdrukkunst. Zijn standbeeld staat op de Grote Markt,
• De oudste nog verschijnende krant ter wereld (1656) is het Haarlems Dagblad, als fusiepartner van de Opregte Haarlemsche Courant,
• De eerste spoorlijn in Nederland liep in 1839 van Amsterdam naar Haarlem,
• Anthony Fokker vloog op 31 augustus 1911 met zijn vliegtuig De Spin een rondje om de St. Bavokerk,
• De schilder Frans Hals maakte tot zijn overlijden in 1666 de prachtigste schuttersstukken en afbeeldingen van zijn tijdgenoten.

Een groene en gezellige stad

Haarlem telt momenteel meer dan 4.000 rijks- en gemeentemonumenten. Hierdoor neemt zij, met haar historische hart, als stad van monumenten in Nederland de tweede plaats in. Haar monumenten bestaan uit hofjes, pleinen, grachten en kerken. Het oudste hofje dateert van 1395. Eén van de charmes van Haarlem zijn de vele parken die de stad een groen karakter geven.

Je wordt dan ook van harte uitgenodigd om de bijgesloten wandelpuzzeltocht te maken, waardoor je op plezierige en leerzame wijze nóg beter kennis maakt met deze historische stad in het Kennemerland.