Middelburg

De trots van Walcheren

Met zo’n 1100 rijksmonumenten binnen de gemeentegrenzen neemt Middelburg, hoofdstad van de provincie Zeeland, na de steden Amsterdam, Maastricht, Leiden en Utrecht de 5^e plaats in qua aantal indrukwekkende historische erfenissen. Tijdens onze wandelpuzzeltocht door de stad zal je dan ook opmerken hoeveel herenhuizen nog de sfeer en de kunstzinnigheid van de Gouden Eeuw uitstralen. En ook hoe sterk de invloed van het nabije middeleeuwse Vlaanderen op de bouwstijl in Middelburg is geweest. Het in gotische stijl opgetrokken stadhuis uit begin 1500 is een parel van onovertroffen schoonheid, dat bezichtigd kan worden.

Op grond van archeologische opgravingen moet het begin van de stad halverwege de 9^e eeuw liggen, dus in de tijd van de Karolingische keizers en van de invallen door de Noormannen. In het jaar 841 werd het eiland Walcheren door keizer Lotharius I aan Viking-koning Harald in leen gegeven. Omstreeks de millenniumwissel wees de Duitse koning Hendrik II (973-1024) Middelburg als bestuurscentrum van Walachria-Bevelandia aan. In die tijd kwam het feodale regeringssysteem tot ontwikkeling met haar adellijke stand van hertogen, markiezen, graven, markgraven en baronnen.

De Vlaming Boudewijn IV werd als eerste graaf van dit deltagebied aangesteld, dat pas in de 12^e eeuw Zeelandia zou gaan heten. Aangenomen wordt dat de Hollandse graaf Willem II, vader van de in Rijnsburg begraven graaf Floris V in de Middelburgse abdij begraven werd. In 1217 ontving Middelburg bevestiging van haar stadsrechten uit handen van de Hollandse graaf Willem I en de Vlaamse gravin Johanna van Constantinopel.

In de 11^e eeuw bouwden uit Vlaanderen afkomstige norbertijnse monniken een abdijcomplex, waar ook de Nieuwe Kerk, de Koorkerk en de Abdijtoren (de Lange Jan) onderdeel van zijn. Eind 1500 moesten de monniken, ten gevolge van de Reformatie, de stad verlaten. Als je het beklimmen van 200 treden van de Abdijtoren geen bezwaar vindt, kom je halverwege de toren uit op een punt dat een onvergetelijk uitzicht over de stad en het eiland Walcheren biedt. Is zo’n klim te bezwaarlijk dan is een bezoek aan het Mini Mundi familiepark wellicht een goed alternatief. In het park zijn replica’s in miniatuur van alle bekende gebouwen van Middelburg en andere plaatsen op Walcheren te bewonderen.

In de 16^e en 17^e eeuw floreerde de stad Middelburg en groeide uit tot de op één na belangrijkste handelsstad van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, dank zij de toegankelijkheid voor zeeschepen tot haar haven aan de zeearm Sloe, aan de oostelijke kant van Walcheren. De straat- en huizennamen laten zelfs vandaag nog zien dat er ook handelsschepen uit Engeland en Frankrijk de stad frequent aandeden om handel te drijven. Zowel de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de West-Indische Compagnie waren met een groot pand in de stad vertegenwoordigd. Een droevig feit is wel dat er in die tijd ook veel geld werd verdiend aan de slavenhandel van onschuldige Afrikanen. In het Zeeuws museum dat in de voormalige abdij van Middelburg is gevestigd, wordt het verhaal van de provincie Zeeland verteld en worden kostbare Zeeuwse tapijten en objecten uit de vele landen, waar de kooplieden - zoals de gebroeders Lampsins uit Vlissingen - handel mee dreven, getoond.

Een schitterend pand is ook de Kloveniersdoelen, gebouwd als schietbaan voor de schutters, met haar zo typisch Vlaamse gevel. De Oostkerk is in de jaren 1648 tot 1667 specifiek voor de protestantse eredienst gebouwd onder invloed van de bouwmeesters Bartholomeüs Drijfhout en Pieter Post. De eerste overleed echter al 1651 en de leiding bij de bouw moest worden overgenomen door Arent van ’s-Gravesande, stadsbouwmeester van Leiden. Dat de barokke Oostkerk met haar achtkantige vorm en haar koepel als twee druppels water lijkt op de Leidse Marekerk, hoeft dus niemand te verbazen. Begin 2017 werd de Oostkerk na 350 jaren van dienst gesloten en wordt grondige restauratie overwogen.

Tot het eind van de 16^e eeuw was Middelburg de grootste koopliedenstad van de Noordelijke Nederlanden. Tot 1675 was het dan ook de op vier na grootste stad van het land met zelfs meer inwoners dan Den Haag en Utrecht. Het huidige inwoneraantal bedraagt 48.000. De positie van Middelburg op de wereldmarkten werd helaas ondergraven door de 4^e Engelse Oorlog (1780-1784) en kort daarna door de Franse bezetting van het land (1795-1813). Ook de Sloe zeearm verzandde steeds meer waardoor zeeschepen de haven niet meer konden bereiken.

Ook van de 2^e wereldoorlog heeft Middelburg, en Walcheren als geheel, ernstig te lijden gehad. Op 17 mei 1940 werd de historische binnenstad door de terugtrekkende Franse troepen in brand geschoten en voor een belangrijk deel verwoest. Na deze vijandelijkheden werd al het mogelijke door de bevolking gedaan om van hun kostbare binnenstad te redden wat er te redden viel. Veel werd herbouwd of gerestaureerd. Echter, een nieuwe ramp bood zich aan. In oktober 1944 bezette de Duitse General der Infanterie Gustav-Adolf von Zangen met zijn 15^e leger de noordelijke oever van de Westerschelde om te voorkomen dat de Geallieerden Antwerpen als toevoerhaven zouden gebruiken. Canadese en Engelse luchtbombardementen op de dijken en aanvallen op de bezetters leidden tot ernstige overstromingen van het eiland Walcheren, met uitzondering van de binnenstad van Middelburg. Op 6 november 1944 volgde de bevrijding. Na deze moeitevolle jaren, doch overeenkomstig de Zeeuwse wapenspreuk “Luctor et Emergo”, hebben de Deltawerken en de industrialisatie zowel de stad als de provincie Zeeland economisch weer op de kaart gezet.